Một cuốn sách vô cùng giá trị và đáng đọc của Carol S.Dweck. Cuốn sách tập trung vào hai loại tư duy quan trọng hàng đầu chính là tư duy cố định và tư duy phát triển. Mình tin rằng bất cứ ai trong chúng ta cũng sở hữu cả hai loại tư duy này. Quan trọng là chúng ta hướng bản thân tới loại hình tư duy nào hơn. Một người dù đang để tư duy cố định chi phối bản thân lâu nay nhưng chỉ cần họ muốn thay đổi thì vẫn hoàn toàn có thể chuyển dịch bản thân sang tư duy phát triển. Mấu chốt nằm ở chỗ anh ta thấu hiểu sâu sắc về hai loại tư duy này. Đồng thời lên kế hoạch để có thể thay đổi và tinh chỉnh bản thân theo thời gian nhằm làm chủ tư duy phát triển. Dĩ nhiên hành trình ấy không dễ dàng nhưng nó rất xứng đáng.
1 . Các kiểu tư duy
Như mình đã nói ở phía trên, chúng ta có hai loại tư duy đó chính là tư duy cố định và tư duy phát triển.
Nếu tư duy cố định là việc mà chúng ta tin rằng những gì bản thân có bao gồm những phẩm chất, trí tuệ là cố định thì tư duy phát triển tin rằng những gì ta có chỉ là khởi đầu cho hành trình thay đổi và phát triển của bản thân. Điều này dẫn tới những người có tư duy cố định sẽ liên tục phải nỗ lực chứng minh rằng bản thân thông minh, tài năng và không bao giờ thất bại. Chính điều đó đã tạo ra cho họ những áp lực khủng khiếp và khiến cho họ không dám bước ra vùng an toàn của bản thân để thực hiện những dự án mới mẻ. Bởi họ sợ thất bại, sợ người khác đánh giá. Đây chính là rào cản lớn nhất cho sự thành công của những người có tư duy cố định.
Ngược lại những người có tư duy phát triển thì họ tin rằng những tài năng và tính cách mà họ đang có chỉ là khởi đầu cho hành trình thay đổi và phát triển của bản thân. Họ hoàn toàn có thể trở thành phiên bản xuất sắc của chính mình theo thời gian dựa vào sự cần cù, kinh nghiệm và quá trình học hỏi. Đây là nền tảng quan trọng cho sự thành công của bất cứ ai. Đó cũng là lý do vì sao mà chúng ta nên làm chủ tư duy phát triển thay vì tư duy cố định.
Đến đây thì bạn đã nhận ra sự khác biệt của hai loại hình tư duy này. Với tư duy cố định thì chỉ chú trọng đến đánh giá của người khác. Làm vì áp lực bên ngoài, làm gì muốn chứng tỏ bản thân, vì danh tiếng phải vì địa vị, vì muốn được người khác tôn trọng và khen ngợi. Lối tư duy này theo thời gian sẽ không bao giờ bền. Bởi mọi thứ mọi sự thay đổi mang tính vững vàng đều cần phải xuất phát từ bên trong. Còn với tư duy phát triển thì họ quan tâm đến việc trau dồi bản thân. Đây là nhu cầu xuất phát từ bên trong, do đó nó sẽ luôn vững vàng theo thời gian. Họ học tập, phát triển và nỗ lực vì chính bản thân của họ chứ không phải để nhận được lời tán dương từ bất cứ ai. Mình may mắn đã được tiếp cận với tư duy này từ rất sớm và thực sự nó đã tác động rất lớn tới quá trình học tập và phát triển của cá nhân mình. Những gì mình làm luôn xuất phát từ nhu cầu mong muốn học hỏi, thay đổi và chuyển hóa từ bên trong chứ không phải là từ bên ngoài. Chính điều đó đã giúp mình đi bền bỉ suốt nhiều năm trời, không phải là vài tuần, vài tháng, vài quý mà là một thập kỷ – hơn 13 năm.
2 Sự thật về năng lực và thành tích
Những người có tư duy cố định thì thường học hỏi theo những cách truyền thống. Khi họ đã nỗ lực, cố gắng mà vẫn không thu được kết quả tốt thì họ tin rằng mình không có sở trường ở lĩnh vực này. Do đó họ sẽ rất sớm bỏ cuộc hoặc chống chế cho sự thất bại của bản thân. Điều này dẫn tới thành tích và năng lực của họ sẽ không được cải thiện theo thời gian. Ngược lại những người có tư duy phát triển sẽ luôn nỗ lực để tìm ra cách học mới mẻ, phù hợp với bản thân để học hỏi và cải tiến không ngừng kỹ năng, kiến thức mà họ đang sở hữu. Mọi sự cố gắng của họ đều xuất phát từ sự ham học hỏi chứ không phải vì điểm số hay thành tích. Họ yêu những thử thách và biết ơn những thử thách vì đã giúp cho họ lớn lên và thay đổi theo thời gian. Chính tư duy này đã giúp cho thành tích và năng lực của họ thực tiến bộ và cải thiện không ngừng.
Sự khác biệt lớn nhất của tư duy cố định và tư duy phát triển chính là cách suy nghĩ. Những người có tư duy cố định chỉ tiến bộ khi bản thân họ kiểm soát được mọi thứ. Còn những người có tư duy phát triển thì tiến bộ khi họ có thêm được những thách thức mới. Người có tư duy cố định thì thường đánh giá năng lực ở hiện tại, qua đó dự đoán tương lai. Nếu không may tại thời điểm được đánh giá và năng lực của họ chưa tốt thì họ sẽ cho rằng tương lai của bản thân sẽ là một màu u ám. Ngược lại người có tư duy phát triển thì họ tin rằng sự đánh giá tại một thời điểm sẽ không có giá trị nhiều trong việc đánh giá năng lực chứ đừng nói là tương lai. Họ tin tưởng bản thân có thể làm chủ tương lai của mình thông qua việc học hỏi, nỗ lực cải tiến bản thân không ngừng ở từng giây phút hiện tại.
3 Áp dụng trong đời sống
Tư duy cố định và tư duy phát triển không chỉ ứng dụng trong việc huấn luyện phát triển cá nhân mà nó còn áp dụng trong mọi mặt của đời sống. Những người có tư duy phát triển sẽ đạt được những thành tích nổi bật, tạo được vị thế cho bản thân dù họ làm ở đâu, trong bất cứ ngành nghề hay lĩnh vực nào. Ngược lại những người có tư duy cố định sẽ luôn đóng khung bản thân và cho rằng khả năng của họ chỉ được đến đó. Vì vậy những thành tích mà họ tạo ra không đáng kể, thậm chí chính tư duy của họ sẽ còn ảnh hưởng và tác động mạnh mẽ tới những người xung quanh. Khiến cho những người xung quanh họ bị áp lực và căng thẳng theo.
Trong thể thao, để tạo ra những nhà vô địch vĩ đại thì cần tới ba yếu tố đó chính là sự tự rèn luyện, tự khích lệ bản thân và tính trách nhiệm. Mà ba yếu tố này được rèn giũa và tạo dựng từ tư duy phát triển thông qua tính kỷ luật, lòng nhiệt tình và tư tưởng của mỗi người.
Trong kinh doanh, nhà lãnh đạo chỉ có thể dẫn dắt được đội ngũ của mình và phát triển văn hóa doanh nghiệp thông qua việc tập trung vào sự phát triển của nhân viên. Điều đó được hiện thực hoá thông qua các buổi hội thảo, các buổi hướng dẫn, các chuyên đề chứ không phải thông qua quyền lực hay sức ép.
Trong mối quan hệ, để phát triển những mối quan hệ lành mạnh, tốt đẹp theo thời gian thì cả hai phải cùng ngồi lại để trao đổi, thảo luận, vượt lên khỏi vấn đề nhằm làm rõ những thách thức mà cả hai đang gặp phải trong mối quan hệ để cùng sửa sai. Một mối quan hệ quan trọng cần phải được nuôi dưỡng, săn sóc và khích lệ chứ không chỉ phụ thuộc vào nền tảng ban đầu. Bản thân mình và anh xã đều rất rõ thông điệp này. Dù ngày xưa cả hai có yêu nhau thế nào đi chăng nữa, có hợp nhau ra sao thì khi bắt đầu bước vào cánh cửa hôn nhân sẽ có những vấn đề, những sự khác biệt lớn trong tư duy và nhận thức xảy ra. Nếu cứ phó mặc cho vấn đề thì mối quan hệ sẽ ngày càng rạn nứt và đi tới hồi kết. Nhưng nếu cả hai ngồi lại để trao đổi, để góp ý và nhận xét cho nhau, giúp nhau cùng tiến bộ thì dần dần khoảng cách giữa người sẽ được rút ngắn lại. Hai người chẳng những xử lý được những vấn đề trong mối quan hệ của bản thân mà còn thêm trân trọng, yêu mến và biết ơn đối phương. Chúng mình đã có những khoảng thời gian nâng đỡ, che chở và khích lệ cho nhau như vậy. Đến bây giờ thì điều đó đã trở thành một phần rất tự nhiên bên trong mỗi người. Làm gì thì cũng nghĩ tới cảm nhận, suy nghĩ của đối phương. Cả hai người không phải vì tôi vì anh mà là vì chúng ta, vì cả hai người.
Trong nuôi dạy trẻ, cha mẹ hãy tập trung vào quá trình học hỏi phát triển và lớn lên của con thay vì mặc định về một tài năng sẵn có ở bên trong của con. Rất nhiều cha mẹ thường khen con mình thông minh, giỏi giang, không cần học nhiều nhưng vẫn đạt được kết quả tốt. Chính điều đó sẽ khiến cho con chủ quan, không dám đón nhận thêm những thách thức mới, khiến tiến trình của con bị dừng lại. Thậm chí khi con gặp phải thất bại thì khó lòng mà vượt qua được vì lòng tự trọng của trẻ đã bị tổn thương sâu sắc. Phần này chủ yếu đến từ quá trình đồng hành sai cách của cha mẹ. Ngược lại nếu cha mẹ tập trung vào việc ghi nhận, khen ngợi sự nỗ lực, kiên trì và bền bỉ của con sẽ giúp trẻ ý thức được rằng con hoàn toàn có thể cải thiện những kiến thức và kỹ năng của bản thân thông qua quá trình học hỏi, rèn luyện hằng ngày, hằng giờ. Mình thường nói với con gái, những gì mẹ có ngày hôm nay đều đến từ sự chăm chỉ, cố gắng miệt mài của mẹ hằng ngày, hằng giờ chứ không phải đến từ sự thông minh vốn có. Thiên tài chỉ có 1% là thông minh còn 99% còn lại đến từ sự nỗ lực. Vậy nên nếu con muốn đạt được điều gì đó trong cuộc sống hay học tập thì con hãy nỗ lực, học hỏi mỗi ngày. Chắc chắn con sẽ đạt được như cách mà bố và mẹ đã từng làm. Mình cũng phân tích cho con hiểu, lý do vì sao có đạt được thành tích tốt trong học tập và thường xuyên được cô giáo ghi nhận. Đó không phải là do con thông minh bẩm sinh mà bởi vì ngày nào con cũng chăm chỉ đọc sách, hoàn thành những bài tập mà cô yêu cầu một cách tốt nhất trong khả năng của con. Chính sự bền bỉ, cần cù ấy đã giúp con thu hoạch được những phần thưởng xứng đáng cho tiến trình học tập của mình. Kể cả việc đọc truyện của con cũng vậy. Không phải tự nhiên con đọc hay mà tất cả đều thông qua sự rèn giũa miệt mài của con. Con luôn lắng nghe cẩn thận cách đọc của mẹ, tự bắt chước, tự cảm nhận và đọc lại theo cách của riêng mình. Ngày đầu tiên con nhận ra con đọc chưa hay, con đã nhờ mẹ góp ý và chỉnh sửa giúp con. Ngày thứ hai con đã bắt đầu đọc tốt hơn và những ngày sau đó thì con cứ miệt mài đọc, lắng nghe và cảm nhận. Đến bây giờ thì con thấy đấy, con chỉ cần đọc duy nhất một lần là con đã hiểu và cảm nhận được cái hồn của bài đọc, của câu chuyện mà con đang thực hành. Lúc này con chỉ cần đọc lại một lần nữa là đã có thể tạo ra một bài đọc hay như cách mà con mong muốn. Đó không phải tự nhiên mà là sự nỗ lực, kiên trì và bền bỉ của con trong suốt một thời gian dài.
4 Thay đổi tư duy
Đây cũng là thông điệp quan trọng mà mình muốn nhắn nhủ tới các học viên, các độc giả của Lê Nghĩa. Mình mong muốn mọi người hãy thay đổi tư duy của bản thân. Học cách chuyển đổi từ việc đánh giá hoặc bị đánh giá sang học hỏi và giúp người khác cùng học hỏi. Thay vì việc chúng ta đánh giá một ai đó thì hãy giúp họ học hỏi thêm được một điều gì đó thông qua sự kiện mà cả hai đang gặp phải. Thay vì việc sợ bị đánh giá hãy biến nó thành một lộ trình để giúp chúng ta học hỏi, tinh chỉnh và nâng cấp bản thân theo thời gian. Các bạn có thể theo sát tiến trình này bằng những câu hỏi cụ thể như sau: Đâu là cơ hội để tôi có thể học hỏi? Lên kế hoạch để thực hiện cho tiến trình đó thông qua ba đầu mục là khi nào, ở đâu và bằng cách nào?
Cuối cùng là phải làm gì để duy trì và tiếp tục sự phát triển của bản thân theo thời gian. Rất nhiều người sau khi đã đạt được một kết quả nào đó thì ngay lập tức dừng lại tiến trình học tập và phát triển của mình, điều này vô cùng phí hoài. Hãy liên tục nâng cấp, duy trì tinh thần và thái độ học hỏi của bản thân theo thời gian dù chúng ta đang ở đâu, đạt được những thành tựu to lớn nào. Bởi chỉ có sự kỷ luật giúp chúng ta vươn lên đỉnh thành công và giúp chúng ta trụ lại được ở đó. Hy vọng bài chia sẻ này giúp các bạn học thêm được những bài học giá trị, ý nghĩa cho tiến trình học tập thay đổi và chuyển hóa của bản thân theo thời gian. Đặc biệt là trước thềm năm mới 2025.